Er umferðabrot glæpur? - á að refsa fyrir þau af miklum þunga?

Eru þungar refsingar fyrir umferðarlagabrot réttlætanlegar?

Frá 1997 hafa refsingar fyrir umferðalagabrot verið margþyngdar og  viðurlög aukin. M.a. með punktakerfi, margföldun sekta og lengri sviptingu ökuréttinda, þá eru sum umferðalagabrot felld undir sakaskrá og því bæði í refsingu og skráningu orðin sambærileg við refsibrot vegna glæpa. – En er umferðarlagabrot eitt og sér glæpur?

Þó rétt teldist að refsa fyrir hættu sem fólk skapar fer við ákvörðun refsingar ekki fram neitt mat á þeirri hættu sem ökumaður raunverulega veldur eða hvort hann skapaði yfir höfuð einhverja hættu. Hættan getur t.d. verið jafnmikil eða meiri ef ökumaður hreinsar ekki hrím af rúðum sínum á mesta umferðatíma (5000 kr sekt) og ef hann ekur bíl með áfengi lítið yfir mörkum í blóði sínu stutta vegalengd þar sem enginn annar bíll eða manneskja fer um á þeim tíma - eða bara setið kyrr í heitum bílnum sínum (þyngstu refsingar).

Ef maður fremur undirbúna árás á annan mann er augljóst að til staðar er fórnarlamb og illur tilgangur geranda um að valda öðrum skaða. -Það er augljóslega glæpur. Ef glæpamaðurinn er stöðvaður þar sem hann ætlar að fremja glæp sinn er samt ljóst að hann ætlaði sér að valda öðrum tjóni. Venjulegt umferðalagabrot er þó hvorugt þar er hvorki fórnarlamb eða markmið um að skaða neinn, það er aðeins agabrot án fórnarlambs eða ills ásetnings, en refsingar fyrir umferðalagbrot geta verið þyngri en fyrir glæpi.
Ef  maður er tekinn fyrir of hraðann akstur á fáförnum vegi eða annar með leifar af áfengi í blóði sínu á leið til vinnu snemma á sunnudagsmorgni áður en bærinn vaknar er ljóst að hvorugur hefur valdið neinum öðrum skaða ekkert fórnarlamb er til staðar og hvorugur ætlaði að valda neinum öðrum skaða. Samt eru nú refsingar vegna slíkra brota jafnvel orðnar þyngri en vegna margra ofbeldisglæpa m.a. vegna þess að engar heimildir eru til að gera refsingu skilorðsbundna vegna umferðalagabrota en refsing fyrir árás eða tilraun til árásar getur öll verið skilorðsbundin. 300 þúsund króa sekt og fangelsi sé hún ekki greidd, svipting ökuleyfis í eitt ár eða meira, ökutæki gerð upptæk eru nú refsingar vegna agabrota í umferðinni án þess brotamaður hafi valdið neinum tjóni eða yfir höfuð ætlað að valda neinum tjóni, - enginn illur tilgangur, engum skaði gerður, ekkert fórnarlamb og gerendur langoftast venjulegt fólk þ.e. alls engir "ökuníðingar".
En ætli svona refsingar dragi úr augljósri sjálfseyðingarhvöt raunverulegra ökuníðinga þegar næst til þeirra? eða auki hana kannski frekar? eða ætli svipting hindri alvöru hættulega ökumenn frá að aka réttindalausir?

Hver er árangurinn af hertum refsingum vegna umferðarlagbrota undangengin 10 ár?
Eða hjá öðrum þjóðum?
Réttlætir hann refsingarnar?
Eða er bara verið að afla ríkissjóði tekna?
Eða er yfir höfðu réttlátt að sektir séu stórauknar á alla línunna í von um að ná kannski að hrófla við þeim ríku sem ekki aðeins finnast sektir smápeningar heldur fara létt með að nota launaða bílstjóra og leigubíla eins og þá listir ef þeir missa ökuréttindi, þegar aftur efnalitlir finna illþyrmilega fyrir refsingunni og sumir geta vart verið án bíls vegna starfs eða heilsu og missa því fótanna í lífinu vegna refsingar fyrir umferðarlagabrot án fórnarlambs.

Þegar svo þungt er refsað venjulegu fólki sem aldrei fyrr hefur fengið punkt í ökuferilsskrá og jafnvel aldrei valdið tjóni í umferðinni eða brotið neitt annað af sér, verður alvarlega að hugleiða tvennt þ.e. hvort ekki eigi að haga refsingum vegna umferðarlagabrota í hlutfalli við tekjur fólks eins og gert er á norðurlöndum og hvort ekki verði að skilorðsbinda önnur viðurlög eins og ökuleyfissviptingu, svo umferðalagabrotum sé ekki harðar refsað en t.d. árásum.
Og við eigum fyrirfram að gera ráð fyrir því þegar svona breytingar eru gerðar á lögum og reglum að rannsakað sé hvaða varanleg heildaráhrif þær hafa til að hjálpa okkur við seinni ákvarðanir. Annars trappast refsingarnar sífellt upp því á ný kemur fram krafa um enn hert viðurlög því ljóst er að fyrstu vikur eftir að fréttir koma um hert viðurlög batnar ástandið merkjanlega en fellur svo ekki bara allt aftur í sama farið hversu þungar sem refsingarnar eru?

En jafnvel þó einhver árangur násit er þá réttlátt að stórskaða líf  “brotamanns” með svo þungum refsingum án neinna virkra heimilda til að taka tillit til aðstæðna hans og t.d. að skilorðsbinda refsingu hans þ.e. að ef hann brýtur ekki ef sér í umferðinni í einhver ár falli hún niður? Við meðferð alvöru glæpa er það talið mikilvægt og gagnlegt agatæki, - hversvegna ekki í umferðinni?

Það er að mínu viti réttlætanlegt að beita réttlátum agaviðurlögum vegna hættu sem menn skapa þó ekki verði tjón en þá þarf að fara fram mat á hætunni og beita hliðstæðum viðurlögum við hliðstæða hættu, en ætti þá ekki líka að mega refsa öllum öðrum sem augljóslega skapa óþarfa hættu í umferðinni þar með töldum verktökum, hönnuðum, yfirmönnum vegagerðarinnar, bæjarverkfræðingum og öðrum sem með athöfnum sínum og athafnaleysi  skapa hættu sem sýna má fram á að sé óþörf, hvort sem hún hefur þegar valdið tjóni eða ekki?

Athugasemdir

[Haraldur Haraldsson, 26.5.2007 kl. 18:29]

Orð í tima töluð/þetta er ekki gott/algjörlega sammála þér/Halli Gamli

[Baldvin Z, 26.5.2007 kl. 23:02]

Sammála þér.  Í vikunni, í útvarp umferðarráð á rás 2 einn morguninn í vikunni var sagt frá manni sem var tekin fyrir að spenna ekki beltið. Hann hélt síðan áfram án þess að spenna beltið og löggan tók hann Þá aftur. Að mati "löggunar" hjá útvarpi umferðarráðs þá ætti að svifta manninn ökuleyfi ævilangt. Mér varð allavegna hugsi um það hversu margir þarna úti væru sammála honum...

[Óðinn Helgason (IP-tala skráð) 27.5.2007 kl. 10:59]

Þetta er virkilega athygliverð umhugsun. Ég er sammála þér með að taka tillit til aðstæðna. Það er t.d. ekki sama hvort ekið er hratt um veg þar sem engin er á ferli, t.d. um miðja nótt, eða hvort ekið er hratt (jafnvel ekki eins hratt) inni í bæ á háannatíma. Og eins og þú minntist á að það skuli vera jafn "hættulegt" umferðinni að manneskja sem hefur fengið sér í glas setjist inn í bíl sinn og hafi hann í gangi til að halda á sér hita á meðan beðið er eftir leigubíl og ef kófdrukkin manneskja aki niður Laugaveginn á föstudagssíðdegi. Þetta eru ýkt dæmi en svona virðist þetta samt vera. Ég er ekki að mæla því bót að brjóta umferðarlögin, síður en svo, ég vil að allir fari eftir þeim. Þessi umræða hér á samt rétt á sér og mér finnst það virðingarvert af þér að vekja máls á þessu. Þú nefndir Vegagerðina, verktaka og hönnuði, það er nokkuð gott. Annað sem mér finnst ekki fylgst nógu vel með það er þyngd aftanívagna og er ég þá ekki að tala um flutningabíla heldur fólksbíla, jeppa og pickupa. Ég sé alltof oft bíla með augljóslega alltof stóran og/eða þungan aftanívagn og það virðist ekki vera tekið á því. Það eru tvö dæmi núna nýverið sem sýna að þetta er hættulegt, annarsvegar óhapp á Borgarfjarðarbrúnni og hinsvegar óhapp í Grímsnesi. Ég vona að þessi umræða fari víðar og fólk fari að virða lögin, bæði almenningur og dómsvaldið.